یکی از اختلالات گفتاری تأخیر در رشد گفتار و زبان است. این تأخیر به این معناست که رشد گفتار کودک بسیار آهسته‌تر از همسالانش اتفاق می‌افتد و این مسئله می‌تواند مشکلاتی را برای کودک به وجود آورد. درمان تأخیر در رشد گفتار و زبان بسیار لازم است؛ زیرا عدم درمان این مشکل می‌تواند باعث مشکلات بسیاری در زندگی اجتماعی کودک شود. در این مقاله به شکل کامل به تأخیر در رشد گفتار و زبان خواهیم پرداخت.
تأخیر در رشد گفتار و زبان به چه معنی است؟
تأخیر گفتار نوعی اختلال ارتباطی به شمار می‌رود. اگر کودک نتواند در زمان مناسب مراحل رشد زبان خود را طی کند ممکن است دچار تأخیر در گفتار شده باشد. در کودکان دچار این مشکل توانایی‌های زبان با سرعت کمتری نسبت به دیگر کودکان توسعه می‌یابد. این کودکان ممکن است در درک دیگران و بیان خود دچار مشکل شوند که این مسئله مشکلات بسیاری را برای آنها به وجود می‌آورد.
مشکل تأخیر گفتار و زبان به طور معمول ترکیبی از اختلالات شنوایی، شناختی و گفتاری است. به دلیل اینکه سنجیدن میزان رشد گفتار و زبان در کودکان مختلف بسیار متفاوت است بسیاری مواقع برای والدین سخت است که بتوانند متوجه تأخیر در رشد گفتاری فرزند خود شوند. بسیار مهم است که والدین با علائم تأخیر در گفتار و زبان آشنا باشند تا بتوانند این مشکل را هرچه سریع‌تر درمان کنند.
علل تأخیر گفتار و زبان
تأخیر گفتار و زبان کودکان به دلایل مختلفی می‌تواند در آنها دیده شود. از جمله دلایلی که به عنوان علت تأخیر در تکلم کودکان از آنها نام برده می‌شود موارد زیر هستند:
وجود مشکلات فیزیکی در عضلات تولید صدا
بسیاری مواقع تأخیر در گفتار به دلیل وجود مشکل در دهان، زبان یا کام است. به طور مثال در بیماری آنکیلوگلوزیا (گره زبان) زبان به کف دهان متصل می‌شود و این مسئله می‌تواند ایجاد صداهای خاص را دچار مشکل سازد.
آپراکسی گفتار (CAS)
آپراکسی گفتار یک اختلال حرکتی - گفتاری عصبی است که باعث می‌شود کودک بداند که چه چیزی را می‌خواهد بگوید؛ اما قادر به ادا کردن آن نباشد.
مشکل شنوایی
کودکانی که نمی‌توانند به خوبی بشنوند یا صداها را با تغییراتی شنود می‌کنند در هنگام استفاده از کلمات با مشکل روبرو می‌شوند.
مشکلات عصبی
برخی از مشکلات و اختلالات عصبی می‌تواند بر روی عضلات لازم برای گفتار اثرگذار باشند. از جمله این اختلالات عصبی می‌توان به دیستروفی عضلانی، فلج مغزی و آسیب تروماتیک مغز اشاره کرد.
مسائل روانی - اجتماعی و عدم تحریک
اگر کودک در محیطی زندگی می‌کند که با نادیده گرفته شدن، بی‌توجهی یا عدم تحریک کلامی به صحبت کردن تشویق نمی‌شود امکان تأخیر گفتار در کودک به وجود می‌آید.
اختلال طیف اوتیسم
به طور معمول کودکان مبتلا به اوتیسم دچار تأخیر در رشد گفتار و زبان هستند که این نکته باید در کودکان مبتلا به این بیماری حتماً در نظر گرفته شود.
کم توانی‌های ذهنی
معلولیت‌های ذهنی می‌توانند علت تأخیر گفتار در کودکان باشند. برخی مشکلات نظیر دیسلکسیا و دیگر ناتوانی‌های یادگیری در برخی موارد ممکن است به تأخیر در زبان منجر شوند.
علائم تأخیر گفتار و زبان در کودکان
شناسایی علائم تأخیر گفتار در کودکان بسیار اهمیت دارد تا والدین بتوانند هرچه سریع‌تر برای درمان این مشکل اقدام کنند. به طور معمول علائم تأخیر گفتار در کودکان به شرح زیر هستند:
- کودک تا سن ۱۲ تا ۱۸ ماهگی اولین کلمات همچون بابا یا مامان را نمی‌تواند تلفظ کند.
- کودک اولین کلمات را فرامی‌گیرد اما نمی‌تواند با سرعت مناسبی کلمات جدید را در دامنه لغات خود گسترش دهد.
- در سن ۲ سالگی کودک کمتر از ۵۰ کلمه می‌تواند بیان کند و از گفتن ترکیبات دو کلمه‌ای ناتوان است.
- کودک در درک آنچه که گفته می‌شود و انجام آنها مشکل دارد.
- در سن دو و نیم سالگی کودک توانایی جمله‌سازی و استفاده از فعل را در صحبت خود ندارد.
- در ۳ سالگی دایره واژگان کودک به ۲۰۰ لغت نمی‌رسد و زمانی که می‌خواهد وسیله‌ای را بخواهد نمی‌تواند آن را با نام صدا کند.
- کودک ممکن است در تماس چشمی، صحبت کردن، توجه به فعالیت‌ها و استفاده از صداها و اشارات دچار مشکل باشد.
- کودک در رساندن منظور خود به دیگران با استفاده از گفتار مشکل دارد.
- کودک برای قرار دادن کلمات در جمله دچار مشکل است.
باید توجه داشت روند تکامل همه کودکان یکسان نیست و باید از مقایسه کودک با دیگر کودکان خودداری نمود. بهترین کار این است با مشاهده علائم تأخیر گفتار با گفتار درمانگر مشورت کرد تا با بررسی وضعیت کودک وجود هر مشکلی تشخیص داده شود.
انواع تأخیر در گفتار و زبان کودک
آشنایی با انواع تأخیر در گفتار کودک بسیار اهمیت دارد. انواع تأخیر در تکلم کودک به شرح زیر هستند:
تأخیر در زبان (Language Delay)
در تأخیر زبان، کودک ممکن است در فهم و استفاده از زبان مشکل داشته باشد. این مشکل شامل درک مفاهیم، کاربرد کلمات و جملات مناسب برای بیان خواسته‌ها و نیازها است. کودکان دچار این مشکل ممکن است واژگان کمتری برای صحبت کردن در اختیار داشته باشند یا در ساخت جملات ساده ناتوان باشند.
تأخیر در گفتار (Speech Delay)
در این حالت کودک در تولید و بیان صداها، کلمات و جملات مشکل دارد. این تأخیر ممکن است به مشکلات حرکتی در عضلات گفتار یا مشکل در هماهنگی آنها مربوط باشد. کودکان با تأخیر در گفتار ممکن است برخی صداها یا کلمات را به درستی ادا نکنند یا کلمات را به روش‌های غیرمعمول تولید کنند.
تأخیر بیانی (Expressive Delay)
در این نوع تأخیر حتی اگر درک و فهم زبان برای کودک آسان باشد کودک در بیان و استفاده از کلمات و جملات مشکل دارد. به‌عبارت‌دیگر کودک می‌تواند صحبت‌های دیگران را بفهمد اما نمی‌تواند خودش به خوبی صحبت یا افکارش را بیان کند.
تأخیر دریافتی (Receptive Delay)
این نوع تأخیر مربوط به درک و دریافت زبان است. کودکانی که دچار این نوع تأخیر هستند در فهمیدن دستورات و جملات مشکل دارند و ممکن است نتوانند به صحبت‌های دیگران به درستی پاسخ یا واکنش نشان دهند.
اختلالات شنوایی
اختلالات شنوایی باعث تأخیر در توسعه مهارت‌های گفتاری می‌شود. به طور معمول کودکان دچار این مشکل توانایی شنیدن و پردازش صداها را به درستی ندارند.
تأخیر ترکیبی (Mixed Delay)
برخی کودکان با تأخیر در بیان و دریافت زبان به شکل هم‌زمان مواجه هستند. این حالت می‌تواند منجر به مشکلات بیشتری در برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی شود؛ زیرا کودک هم در درک و هم در بیان زبان دچار مشکل است.
اختلال طیف اوتیسم
کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است تأخیرات گفتاری و زبانی خاصی را تجربه کنند که با مشکلات دیگر شناختی و اجتماعی همراه است. در این کودکان ممکن است به دلیل تأخیر در تعاملات اجتماعی، مهارت‌های زبانی نیز به تأخیر بیفتد.
درمان تأخیر گفتار با روش گفتاردرمانی
درمان تأخیر گفتار از اهمیت بالایی برخوردار است تا کودک بتواند در جامعه بدون مشکل قادر به برقراری ارتباط باشد. برای درمان تأخیر گفتاری کودکان باید حتماً از روش گفتاردرمانی استفاده کرد. روش گفتار درمانی برای تاخیر در رشد گفتار و زبان با توجه به نوع و شدت تأخیر، نیازها و سن کودک می‌تواند به روش‌های مختلفی انجام شود:
- گفتاردرمانی: در این روش گفتار درمانگر بر بهبود تولید گفتار مناسب تمرکز دارد و صداهای خاصی را که ممکن است کودک با آنها مشکل داشته باشد در تمرینات می‌گنجاند.
- مداخله زبانی: هدف این رویکرد بهبود مهارت‌های زبانی کلی کودک از جمله واژگان، دستور زبان و ساختار جمله است. درمانگران ممکن است از فعالیت‌ها و تمرین‌های مختلفی برای تقویت درک و استفاده کودک از زبان استفاده کنند.
- تمرینات حرکتی - دهانی: این تمرینات بر تقویت عضلات مورد استفاده برای تولید گفتار تمرکز دارند. تمرینات حرکتی - دهانی می‌توانند به بهبود هماهنگی و کنترل لب‌ها، زبان و فک که برای گفتار واضح ضروری هستند کمک کنند.
- ارتباطات تقویتی و جایگزین (AAC): در برخی موارد در گفتاردرمانی کودکان دچار تأخیر گفتار ممکن است از اشکال جایگزین ارتباط مانند زبان اشاره یا کارت‌های تصویری استفاده شود. این روش‌ها می‌توانند در حالی که کودک به رشد مهارت‌های گفتاری خود ادامه می‌دهد، وسیله‌ای برای ارتباط بهتر را فراهم کنند.
گفتار درمانگر جهت درمان تأخیر گفتار کودکان با توجه به سن و میزان تأخیر، برنامه درمانی مناسبی را بر اساس نیازهای فردی کودک تنظیم می‌کند. در کنار گفتاردرمانی در مراکز تخصصی والدین در خانه نیز می‌توانند تمریناتی را به کمک درمانگر انجام دهند تا این مشکل بتواند به بهترین شکل ممکن درمان گردد.
جهت درمان تأخیر در گفتار کودک افراد باید به کلینیک گفتاردرمانی مراجعه کنند. یکی از مراکز گفتاردرمانی معتبر مرکز گفتاردرمانی آسان نام دارد که می‌توان از تجربه متخصصان گفتاردرمانی آن برای درمان تأخیر گفتار استفاده کرد.
تفاوت اوتیسم و تأخیر گفتار چیست؟
یکی از مواردی که ممکن است ذهن بسیاری از افراد را به خود مشغول سازد تفاوت اوتیسم و تأخیر در گفتار است. مهم‌ترین تفاوتی که این دو عارضه با یکدیگر دارند در این است که اوتیسم یک اختلال عصبی - رشدی است که بر جنبه‌های مختلف ارتباطات، تعاملات اجتماعی و رفتار تأثیر می‌گذارد در حالی که تأخیر گفتار فقط به کندی در پیشرفت مهارت‌های گفتاری اشاره دارد و لزوماً شامل مشکلات رفتاری و اجتماعی گسترده نمی‌شود.
از جمله تفاوت‌های بین این دو بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکلات ارتباطات و تعاملات اجتماعی
- تأخیر گفتار: در تأخیر گفتار کودک در تعاملات اجتماعی مشکلی ندارد و از نظر عاطفی و اجتماعی به طور معمول پاسخگو است. در واقع کودک صرفاً در تولید و بیان کلمات مشکل دارد و نه در برقراری ارتباط با دیگران.
- اوتیسم: کودکان مبتلا به اوتیسم در تعاملات اجتماعی خود دچار مشکل هستند. این مشکلات شامل عدم تماس چشمی، عدم پاسخ‌دهی به اسم خود، کمبود علاقه به بازی‌های مشترک و مشکلات در درک احساسات دیگران است. کودکان مبتلا به اوتیسم به شکل غیرمعمول ارتباط برقرار می‌کنند و درک زبان بدن یا عواطف دیگران برای آنها بسیار سخت است.
مهارت‌های غیرکلامی و ارتباطات جایگزین
- تأخیر گفتار: کودکان مبتلا به تأخیر گفتار از اشارات و سایر روش غیرکلامی برای برقراری ارتباط استفاده می‌کنند حتی اگر در گفتار دچار مشکل باشند.
- اوتیسم: کودکان دچار مشکل اوتیسم ممکن است در مهارت‌های ارتباطی غیرکلامی، مانند استفاده از اشارات و زبان بدن نیز مشکل داشته باشند. این کودکان به طور معمول کمتر از اشارات برای نشان دادن نیازها و خواسته‌های خود استفاده کنند و گاهی حتی با اشاره هم مشکل دارند.
توانایی زبانی و شناختی
- تأخیر گفتار: در کودکان مبتلا به تأخیر گفتار درک و استفاده از زبان بعد از رسیدن به توانایی گفتاری معمولاً بدون مشکل خاصی صورت می‌گیرد.
- اوتیسم: بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم حتی در صورت توانایی تکلم ممکن است در درک و استفاده از زبان به شکل درست مشکل داشته باشند. این کودکان از جملات تکراری در کلام خود استفاده می‌کنند و به شیوه غیرمعمول با دیگران صحبت می‌کنند.
رفتارهای تکراری
- تأخیر گفتار: کودکان دچار تأخیر گفتار رفتارهای تکراری یا علاقه‌های محدود ندارند و به طور معمول شبیه همسالانشان رفتار می‌کنند.
- اوتیسم: کودکان مبتلا به اوتیسم علاقه‌های محدود و رفتارهای تکراری دارند که به شکل غیرمعمول و بیش از حد انجام می‌شود.
همان‌طور که مشاهده می‌کنید اوتیسم تأثیر بیشتری بر جنبه‌های مختلف رشد و رفتار کودک دارد، در حالی که تأخیر گفتار به کندی رشد گفتاری و زبانی محدود است. البته برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است دچار تأخیر گفتار نیز باشند؛ اما هر تأخیر گفتاری به معنای اوتیسم نیست.
کلام پایانی
تأخیر در رشد گفتار و زبان یکی از مشکلاتی است که برخی از کودکان در دوران رشد خود ممکن است با آن مواجه باشند. این مشکل به دلایل مختلفی می‌تواند در کودکان ایجاد شود و مانع از گفتار صحیح در آنها گردد. بسیار مهم است علائم تأخیر در رشد گفتار و زبان شناخته شوند تا والدین بتوانند در سریع‌ترین زمان ممکن این مشکل را تشخیص دهند و برای درمان آن از طریق گفتاردرمانی اقدام کنند.
منابع:
