یکی از مشکلاتی که گاهی مواقع ممکن است گفتار کودکان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهد مشکل در تلفظ برخی از صداها است. تلفظ اشتباه حروف می‌تواند روی زندگی افراد تأثیرات بسیاری بگذارد و مشکلات بسیاری را برای آنها ایجاد کند. گفتاردرمانی اختلال تلفظ صداها یک روش درمانی جهت برطرف کردن این مشکل به شمار می‌رود که باید پس از تشخیص این مسئله هر چه سریع‌تر آغاز شود تا این مشکل آینده فرد را تحت تأثیر قرار ندهد. در این مقاله به شکل کامل به گفتار درمانی حروف خواهیم پرداخت.
گفتاردرمانی چیست؟
گفتار درمانی که آن را با نام «آسیب‌شناسی گفتار و زبان» نیز می‌شناسند یک رشته در علوم توان‌بخشی به شمار می‌رود. گفتار درمانی توسط آسیب‌شناس گفتار (SLP) و زبان یا گفتار درمانگر، به بررسی، تشخیص و درمان اختلالات گفتار و زبان می‌پردازد. گفتار درمانی تنها مختص کودکان نمی‌شود و در مورد بزرگسالان نیز کاربرد دارد. گفتار درمان می‌تواند تمام مشکلات مرتبط با گفتار را در کودکان تا افراد بزرگسالی که به دلایل مختلفی همچون بیماری‌ها توانایی گفتاری خود را از دست داده‌اند مورد بررسی و درمان قرار دهد.
منظور از گفتار درمانی حروف چیست؟
مشکلات گفتاری طیف گسترده‌ای از اختلالات گفتار را در بر می‌گیرد. گاهی مواقع اختلالات گفتاری در کودکان و بزرگسالان محدود به تلفظ برخی از حروف است و در واقع گفتار درمانی باید تمام تمرکز خود را بر روی درمان و بهبود این مشکل بگذارد.
گفتار درمانی تلفظ صداها یکی از بخش‌های حساس و تخصصی آسیب‌شناسی گفتار و زبان است. افرادی که دچار اختلال تولید هستند با نام SOUND SPEECH DISORDER شناخته می‌شوند که به شکل اختصاری به آنها SSD می‌گویند. این اختلال خود به زیر مجموعه‌های دیگری نیز تقسیم شود تا به شکل اختصاصی تمام اختلالات مربوط به تولید صدا، واج و حروف تحت درمان قرار گیرد.
در گفتار درمانی حروف در ابتدا گفتار درمانگر به تشخیص تلفظ اشتباه حروف و کلمات می‌پردازد و تشخیص می‌دهد که کدام حروف نیاز به تصحیح دارند. همچنین این نکته که کدام بخش از کلمات (بخش آغازین، بخش میانی، بخش پایانی) دچار مشکل هستند نیز مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و پس از آن روند گفتار درمانی آغاز می‌شود.
چرا گفتار درمانی حروف اهمیت دارد؟
اشتباه در تلفظ کلمات و حروف می‌تواند مشکلات بسیاری را برای فرد به وجود آورد و به همین دلیل این مشکل باید هرچه سریع‌تر تحت درمان قرار گیرد. تلفظ اشتباه در کودکان بسیار شایع است و در صورت عدم درمان می‌تواند ادامه‌دار باشد و تأثیرات مخربی را در زندگی کودک به وجود آورد. تلفظ اشتباه می‌تواند باعث کاهش عملکرد و اعتمادبه‌نفس کودک شود و در آینده مشکلات اجتماعی بسیاری را متوجه فرد سازد. به همین دلیل نیاز است تا با گفتار درمانی حروف که بر روی این مشکل تمرکز دارد نسبت به درمان این مشکل اقدام کرد.
دلیل تلفظ اشتباه حروف و کلمات چیست؟
تلفظ اشتباه حروف و کلمات می‌تواند در هر سنی اتفاق بیفتد؛ اما به طور معمول این اختلال در دوران کودکی آغاز می‌شود. در بزرگسالی تلفظ اشتباه حروف و کلمات می‌تواند پس از مشکلاتی همچون سکته مغزی دیده شود. به صورت کلی می‌توان گفت دلیل تلفظ اشتباه حروف و کلمات موارد زیر هستند:
- تاخیر رشدی
- اپراکسی
- در بعضی موارد نیز بدون هیچ علت شناخته شده ای
گفتار درمانی اختلال تلفظ صداها چگونه انجام می‌شود؟
زمانی که گفتار درمانگر تشخیص دهد که کودک در تلفظ برخی از حروف دچار مشکل است به طور معمول از روش‌های زیر برای گفتار درمانی استفاده می‌کند:
- تلفظ منفرد: در این تمرین صداها بدون اضافه کردن چیز دیگری به شکل منفرد تمرین می‌شوند.
- تلفظ سیلابی: در این مرحله به تلفظ منفرد، حروف صدادار برای درمان تلفظ اشتباه حروف و کلمات افزوده می‌شود.
- تلفظ کلمات: پس از تلفظ سیلاب‌ها، تلفظ کلمات با کودک تمرین می‌شود.
- تلفظ عبارات و اصطلاحات: این مرحله کمی کار پیشرفته‌تر می‌شود و تلفظ عبارات و اصطلاحات با کودک تمرین می‌گردد.
- گفتن داستان: در این مرحله تمرین آواها در هنگام داستان‌گویی صورت می‌گیرد تا کودک پیشرفت بیشتری را تجربه کند.
نحوه گفتاردرمانی اختلال تلفظ صداها
کودکان ممکن است در تلفظ برخی از حروف دچار مشکل باشند به همین دلیل برای هر صدا و حرف گفتار درمانگر روش متفاوتی را در پیش می‌گیرد:
گفتار درمانی حرف ب
کودکان کلمه ب را در ماه‌های ابتدایی رشد گفتار و زبان تلفظ می‌کنند. کودکانی که دچار شکاف کام هستند ممکن است نتوانند این صدا را به درستی تولید کنند. گفتار درمانگر کمک می‌کند تا برای تلفظ این حرف لب‌ها در جایگاه درست قرار بگیرند، هوا به حجم مناسب وارد دهان شود و سپس هوا به صورت انفجاری و با حجم مناسب از دهان خارج گردد.
گفتار درمانی حرف پ
برای تولید این حرف باید هوا به شکل انفجاری از لب‌ها خارج شود و گفتار درمانگر کمک می‌کند تا کودکانی که در تولید این حرف دچار مشکل هستند با این روش بتوانند آن را اصلاح کنند.
گفتار درمانی حرف ت
صدای ت در گروه صداهایی است که در گفتار درمانی صدا و حروف به آن «زبانی - دندانی» می‌گویند. مشکلاتی نظیر از دست دادن دندان‌های قدامی، اپراکسی و همچنین عدم توانایی قرارگیری زبان در جایگاه درست می‌تواند باعث شوند تا کودک در تلفظ این حرف دچار مشکل باشد. برای درمان، گفتار درمانگر این مشکلات را در کودک تشخیص می‌دهد و با روش‌های مختلف همچون خروج درست هوا از دهان و برطرف کردن مشکلات فیزیکی دهان سعی در رفع این مشکل می‌کند.
گفتار درمانی حرف ج
صدای حرف ج با قرار گرفتن زبان در جای درست در کام تولید می‌شود. این صدا را تحت عنوان صداهای «زبانی - کامی» می‌شناسد که برای تولید آن به مهارت‌های بالای حرکتی نیاز است. برای اصلاح تلفظ این کلمه گفتار درمانگر کمک می‌کند تا فرد بتواند با پیدا کردن جایگاه درست کام، صدا را با شروع یک انسداد و ادامه یک سایش تولید کند.
گفتار درمانی حرف چ
این حرف جزو صداهای کامی- زبانی قرار دارد و به شکل «انسدادی سایشی» به تولید می‌رسد و برای تولید آن به مهارت‌های ذهنی و حرکتی بالایی نیاز است. تفاوت این صدا با صدای ج در جایگاه تولید است. به این معنا که اگر زبان در جایگاه نادرستی قرار گیرد فرد می‌تواند این دو صدا را به شکل جابه‌جا تلفظ کند. در گفتار درمانی متخصص سعی می‌کند با بررسی انواع خطای تولیدی این مشکل را تشخیص داده و درمان کند.
گفتار درمانی حرف خ
برای تولید این حرف انتهای زبان باید به دیواره حلق بچسبد و پس از آن حجم مناسبی از هوا با سایش از حلق و زبان بیرون آید. در صورتی که در این روند مشکلی ایجاد شود تلفظ خ اشتباه می‌شود.
گفتار درمانی حرف د
در زبان‌های مختلف حداقل سه نوع صدای د وجود دارد؛ اما در زبان فارسی تنها یک نوع از این سه نوع تلفظ می‌شود. جهت تولید این صدا انسدادی بین زبان و دندان ایجاد می‌شود و پس از تولید انسداد، خروج هوا به تولید صدای د می‌انجامد.
گفتار درمانی حرف ر
ر از جمله صداهایی است که به شکل غلتان تولید می‌شود و برای تولید آن باید تا ۶ سالگی صبر کرد. برای تلفظ ر زبان باید به شکل آویخته در دهان قرار بگیرد و این آویختگی با تمایل زبان به سمت سقف دهان همراه است. این موارد در هنگام گفتار درمانی حرف ر در نظر گرفته می‌شوند.
گفتار درمانی حرف ز
حرف ز فقط با کمک زبان تولید می‌شود. در واقع زمانی که زبان در جایگاه مخصوص خود قرار بگیرد و هوای مناسب به شکل سایشی از دهان خارج شود تولید می‌گردد. در صورتی که توان عضلانی زبان فرد به اندازه کافی قوی نباشد فرد در تولید این صدا دچار مشکل می‌گردد و اگر توان عضلانی برای تولید صدا زیاد باشد باز هم ز همراه با خرابگویی تلفظ می‌شود. تمام این موارد در هنگام گفتار درمانی حرف ز در نظر گرفته می‌شوند.
گفتار درمانی حرف ژ
حرف ژ از دیگر حروفی است که فقط با کمک زبان تولید می‌شود. برای تولید این حرف فرد باید زبان را در جایگاه صحیح و به شکل درست در دهان قرار دهد و پس از آن هوا را همراه با انسداد از دهان خارج کند تا صدای ژ به وجود آید. به طور معمول کودکان حرف ژ را با صدای ج اشتباه می‌گیرند و آن را نادرست تلفظ می‌کنند. در گفتار درمانی تمام این موارد در نظر گرفته می‌شود تا کودک بتواند حرف ژ را درست تلفظ کند.
گفتار درمانی حرف س
زبان برای تولید صدای س می‌تواند در دو جایگاه قرار داشته باشد و اینکه فرد از کدام جایگاه برای تولید این صدا استفاده می‌کند به عوامل متعددی بستگی دارد.
گفتار درمانی حرف ش
حرف ش نیز مانند حرف س همراه با سایش هوا تولید می‌شود. برای تولید این صدا فرد از زبان و حجم تنفسی استفاده می‌کند و اگر حجم تنفسی به میزان کافی نباشد و یا زبان در جای مناسبی قرار نگیرد این صدا به درستی تولید نمی‌شود.
گفتار درمانی حرف ف
صدای حرف ف توسط لب و دندان تولید می‌شود و به آن صدای «لبی - دندانی» می‌گویند. جهت تولید این حرف بعد از ایجاد و تولید جایگاه مناسب، هوا همراه با سایش خارج می‌شود. در صورتی که کودک در تلفظ این حرف دچار مشکل باشد گفتار درمانگر این موارد را در تلفظ کودک بررسی می‌کند.
گفتار درمانی حرف ق
صدای ق نیز مانند صدای خ بر اثر برخورد انتهای زبان به دیواره حلق تولید می‌شود. برای گفتار درمانی افرادی که در تولید این صدا مشکل دارند از تحریک حسی استفاده می‌شود. برخی از کودکان این صدا را به اشتباه ک تولید می‌کنند که در صورت عدم اصلاح نیاز به مداخله گفتار درمانگر است.
گفتار درمانی حرف ک
حرف ک جزو صداهای «زبانی – نرم کامی» است و برای تولید درست آن زبان باید در جایگاه صحیح در نرم‌کام قرار بگیرد. در هنگام گفتار درمانی متخصص به فرد کمک می‌کند تا بتواند زبان خود را کنترل کند و تولید این صدا همراه با سایش صورت گیرد.
گفتار درمانی حرف گ
تولید صدای گ نیز همانند صدای ک بوده و برای تولید این حرف درمانگر کمک می‌کند تا فرد با پیدا کردن جایگاه درست زبان در نرم کام این حرف را به درستی تلفظ کند.
گفتار درمانی حرف ل
این حرف در دسته صداهای «زبانی – کامی» قرار دارد و برای تولید آن زبان باید جایگاه صحیح خود را در ابتدای کام که به آن سخت‌کام می‌گویند پیدا کند. در صورت عدم پیدا کردن این جایگاه درست و عدم خروج صحیح هوا از دهان، درجاتی از خرابگویی می‌تواند تجربه شود.
گفتار درمانی حرف م
صدای م از معدود صداهای زبان فارسی است که به شکل «خیشومی» به تولید می‌رسد؛ به این معنا که در تولید این صدا ساختار دهانی (به جز لب‌ها و ملاز) نقشی در تولید صدا ایفا نمی‌کنند.
گفتار درمانی حرف ن
این حرف نیز مانند حرف م به شکل خیشومی و یا همان «نیزال» (Nasal) تولید می‌شود و زبان و دندان‌ها به تولید آن کمک می‌کنند. برای تولید این حرف زبان باید در جایگاه درست دندانی قرار بگیرد و هوا به درستی از بینی خارج گردد.
گفتار درمانی حرف و
و جزو صداهای «لبی- دندانی» به شمار می‌رود که برای تولیدش باید دندان‌ها و لب در جایگاه درستی قرار گرفته و سپس هوا همراه با سایش از دهان خارج گردد. در صورتی که کودک در تولید این حرف مشکل داشته باشد بخش مربوط به سایش هوا و همچنین جایگاه درست دندان‌ها برای تولید این حرف مورد بررسی قرار می‌گیرد.
گفتار درمانی حرف ه
حرف ه به شکل‌های مختلفی تولید می‌شود و در هر شکل آن باید توجه داشت ساختارهای لب، دندان و زبان هیچ دخالتی در تولید آن نداشته باشند. برای تولید حرف ه یک سایش هوا در چاکنای یا گلوت ایجاد می‌شود و به این ترتیب صدا از دهان خارج می‌گردد.
گفتار درمانی حرف ی
به حرف ی در گفتار درمانی صدا و حروف، صدای انسایشی نیز می‌گویند. برای تولید این صدا باید یک انسداد و بعد سایش یک صدا صورت گیرد تا حرف ی تولید گردد. برای تولید حرف ی زبان باید به شکل آویخته در دهان قرار گیرد و پس از آن به سمت پایین متمایل شود.
بسیاری مواقع عدم قرارگیری زبان در جای درست می‌تواند باعث تولید اشتباه این حرف باشد. برخی مواقع خروج نادرست هوا می‌تواند این مشکل را ایجاد کند. در برخی از افراد نیز عدم تشخیص توالی درست جایگاه می‌تواند باعث اشتباه تلفظ این حرف باشد.
کلام پایانی
گفتاردرمانی اختلال تلفظ صداها یکی از روش‌های گفتار درمانی است که در آن به اصلاح مشکلات فرد در تلفظ حروف کمک می‌شود. اشتباه تلفظ حروف می‌تواند در کودکان بسیار شایع باشد و در بزرگسالان نیز دیده شود. جهت درمان این مشکل گفتار درمانگر در ابتدا مشکلات فرد را در تلفظ حروف بررسی کرده و در نهایت با روش‌های مختلف این مشکلات را با تمرین‌های درست برطرف می‌کند. برطرف کردن مشکل تلفظ به خصوص در کودکان بسیار اهمیت دارد؛ زیرا عدم درمان این اختلال می‌تواند مشکلات بسیاری را برای فرد در بزرگسالی به وجود آورد.
