تمرینات گفتار درمانی بخش اصلی روند گفتار درمانی هستند و از طریق آنها روند درمان اختلال گفتار انجام می‌شود. آشنایی با این تمرین‌ها بسیار کمک‌کننده است تا افراد بتوانند با آگاهی بیشتری روند گفتار درمانی خود و یا کودکشان را پیگیری کنند. در این مقاله به شکل کامل به اینکه تمرینات گفتار درمانی چگونه هستند خواهیم پرداخت.
گفتار درمانی چیست؟
گفتار درمانی از مهم‌ترین شاخه‌های توان‌بخشی است که در روند آن اختلالات گفتاری درمان می‌شود. این روش درمانی به آسیب‌شناسی اختلالات مرتبط با گفتار و زبان می‌پردازد و با استفاده از تکنیک‌ها و اقدامات تخصصی به روند درمان مشکلات اختلال گفتار کمک می‌کند. گفتار درمانی می‌تواند به درمان اختلالات گفتار از سنین کودکی تا بزرگسالی بپردازد و مشکلات بسیاری همچون لکنت، اختلالات تنفس و حتی اختلالات بلع را در این روند درمان کند.
انواع تمرینات گفتار درمانی برای کودکان
گفتار درمانی برای کودکان به روش مختلفی انجام می‌شود. تنوع این روش‌ها بالا است و سعی شده تمام آنها جذاب و سرگرم‌کننده باشند تا کودکان به انجام تمرینات تشویق شوند. تمرینات گفتار درمانی در کودکان به شکل‌های زیر انجام می‌شوند:
تمرینات بیان
تمرینات بیان به تمریناتی گفته می‌شود که هدف آنها بهبود وضوح صداها در گفتار است. برای انجام تمرینات بیان از عبارت‌های ریتمیکی استفاده می‌شود که بر روی تمرین یک حرف خاص تمرکز دارند و کودک با تمرین این عبارات می‌تواند توانایی لازم را برای بیان حرف تعیین شده به دست آورد.
تمرینات حرکتی دهان
این تمرینات با هدف تقویت عضلات درگیر در تولید گفتار انجام می‌شوند. از جمله این تمرینات می‌توان به دمیدن در نی و بادکنک و یا تقلید از حالات مختلف چهره اشاره کرد. همچنین از آنجایی که زبان و حرکات آن نقش مهمی در تولید صداها دارند تمرینات زبان نیز در این دسته جای می‌گیرند. به طور مثال در این تمرین‌ها از حرکات زبان به پهلو یا حرکات زبان به بالا و پایین استفاده می‌شود. در حرکت زبان به پهلو از فرد خواسته می‌شود دهان خود را باز کرده و زبان را حرکت دهد به شکلی که بتواند گوشه سمت راست دهان را لمس کند. باید دو ثانیه زبان در این قسمت نگه داشته شود و همین حرکت در سمت چپ دهان تکرار گردد. در حرکت زبان به بالا و پایین باید فرد زبان را از دهان بیرون آورد و آن را به سمت بینی بالا ببرد و دو ثانیه نگه دارد و همین کار را به سمت چانه انجام دهد و چندین بار این کار را تکرار کند.
استفاده از کارت‌های تصویری یا فلش کارت‌ها
کارت‌های تصویری و فلش کارت‌ها ابزارهای مفیدی هستند که از طریق آنها می‌توان به گسترش دایره لغات و بهبود تلفظ کلمات کمک کرد. کودک می‌تواند با مشاهده تصویر روی کارت آن را تلفظ کند و درمانگر می‌تواند در صورت مشکل در بیان کودک اصلاحات لازم را انجام دهد.
قصه‌گویی و روایت
یکی از روش‌های تمرینات گفتار درمانی استفاده از قدرت داستان‌گویی یا روایت است. این تکنیک به کودکان اجازه می‌دهد تا در قالب روایت یا داستان‌گویی به تمرین دستور زبان و واژگان مناسب جمله‌سازی بپردازند. همچنین این تمرین در تشویق کودک به بیان افکار و عقاید خود بسیار مؤثر است.
تمرینات خوانندگی و موسیقی
آواز خواندن و انجام فعالیت‌های موسیقی نقش مهمی در تحریک بخش‌های مختلفی از مغز که درگیر پردازش زبان هستند، دارند. موسیقی و آواز خواندن می‌تواند به تقویت ریتم، زیر و بمی صدا و بهبود الگوهای زبانی کمک کند.
تمرین واژگان و ارتباط بین آنها
یکی از تمرین‌هایی که می‌تواند در روند گفتار درمانی کودکان مورد استفاده قرار بگیرد تمرین کلمات و واژگانی است که با یک کلمه خاص در ارتباط هستند. برای این تمرین گفتار درمانگر یک کلمه را در اختیار کودک قرار می‌دهد و او باید کلمات مرتبط با آن کلمه و یا کلماتی را که در آن دسته‌بندی قرار می‌گیرند نام ببرد.
چرخش زبان
این تمرین از کودکان می‌خواهد تا صداها و کلمات را به شکل دقیق و با سرعتی سریع بیان کند تا به این ترتیب وضوح و دقت گفتار بهبود یابد.
تمرینات با آینه
یکی دیگر از تمرینات گفتار درمانی تمرین با آینه است. در این تمرین گفتار درمانگر از کودک می‌خواهد تا حرکت دهان خود را در حین تولید صداهای مختلف در آینه تماشا کند. این کار به کودک کمک می‌کند تا بتواند نحوه تولید صدا را در آینه ببیند و در صورت وجود مشکل آن را اصلاح کند.
تمرین مکالمه
یکی دیگر از تمرینات گفتار درمانی کودکان تشویق کودک به گفتگو با درمانگر یا همسالان خود است. این کار به کودک کمک می‌کند تا مهارت‌های گفتاری خود را در موقعیت‌های زندگی واقعی بیازماید و اعتماد به نفس و روان بودن بیان در ارتباطات تقویت شود.
موارد نام برده از جمله تمریناتی هستند که بسیاری از گفتار درمانگران از آنها در روند گفتار درمانی کودک استفاده می‌کنند و می‌توانند نقش مهمی را در بهبود گفتار کودک ایفا کنند.
انواع تمرینات گفتار درمانی برای بزرگسالان
گفتار درمانی برای مشکلات بزرگسالان نیز بسیار رایج است و با توجه به اختلال گفتاری بزرگسالان تمرینات گفتار درمانی برنامه‌ریزی می‌شود. از جمله این تمرینات موارد زیر هستند:
تمرینات برای بهبود اختلالات بلع
تمرینات گفتار درمانی اختلالات بلع بزرگسالان بر روی حرکات دهان و زبان متمرکز است. از جمله این تمرین‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در این تمرین از فرد خواسته می‌شود تا زبان خود را تا جای ممکن بیرون بیاورد و ۱۰ ثانیه در آن حالت حفظ کند. این تمرین باید ۵ تا ۱۰ بار انجام شود.
- در تمرین دیگر گفتار درمانگر از فرد می‌خواهد دهان خود را باز کند و با نوک زبان سقف دهان خود را لمس کند، سپس زبان خود را به مدت ۳ الی ۵ ثانیه برگرداند و این تمرین را ۵ تا ۱۰ بار تکرار کند.
تمرینات برای بهبود لکنت زبان بزرگسالان
در گفتار درمانی بهبود لکنت زبان بزرگسالان از تمرین‌های مختلفی استفاده می‌شود که مهم‌ترین آنها به شکل زیر هستند:
سخنرانی درمانی
در این شیوه درمانگر از فرد می‌خواهد تا سرعت صحبت کردن خود را کنترل کند و بر روی هماهنگی گفتار با تنفس تمرکز داشته باشد.
استفاده از لوازم الکتریکی
چند ابزار الکترونیکی برای افزایش مهارت‌های کلامی و رسیدن به روانی بهتر گفتار وجود دارد. یکی از این دستگاه‌ها بازخورد صوتی فرد را به تأخیر می‌اندازد و آن را به شکل تغییر داده برای فرد پخش می‌کند؛ به شکلی که فرد گویی در حال گوش دادن به سخنرانی فردی دیگر است. این کار کمک می‌کند تا فرد دارای لکنت بتواند مشکلات موجود در گفتار خود را بیشتر و بهتر درک کند.
تمرینات مرتبط به زبان پریشی یا آفازی
آفازی یا زبان‌پریشی مشکلی است که به طور معمول پس از سکته مغزی یا سایر آسیب‌های مغزی به وجود می‌آید و بسته به میزان آسیب و ناحیه آسیب‌دیده می‌تواند باعث مشکلات بسیاری در خواندن و نوشتن، درک شنیداری و بسیاری موارد دیگر شود.
از جمله تمرینات گفتار درمانی برای اختلال آفازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آهنگ درمانی ملودیک (MIT)
در این روش با استفاده از آواز با ریتم بیمار را تشویق می‌کنند تا به تکرار و تمرین کلماتی بپردازد که در تلفظ آنها مشکل دارد.
گروه درمانی
در این روش گفتار درمانی برای بزرگسالان افراد دارای مشکل آفازی را در یک گروه جمع می‌کنند تا تعامل آنها در یک محیط، به صحبت کردن راحت‌تر و یادگیری مهارت‌های زبانی کمک کند.
افزایش کارآمدی ارتباطی آفازیک (PACE)
در این تمرین بیمار را مجبور به برقراری مکالمه می‌کنند تا مهارت‌های ارتباطی فرد بهبود یابد. به طور مثال از بیمار خواسته می‌شود در مورد تصویری که به او نشان داده می‌شود صحبت کند و توضیحاتی ارائه دهد.
تمرینات گفتار درمانی در خانه
علاوه بر اینکه افراد دچار اختلالات گفتار در کلینیک‌های گفتار درمانی می‌توانند به درمان اختلال گفتار خود بپردازند تمرینات گفتار درمانی در خانه نیز می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند. تمرینات گفتار درمانی در خانه به والدین و مراقبان کمک می‌کند تا فرایند درمان را در خانه ادامه دهند و با انجام تمرینات به روند گفتار درمانی سرعت بخشند. گفتار درمانی در خانه به عنوان مکمل جلسات گفتار درمانی با یک متخصص در نظر گرفته می‌شود و به طور معمول به شکل زیر انجام می‌گیرند:
تمرینات گفتار درمانی در منزل برای کودکان
به طور معمول برای گفتار درمانی کودکان در منزل از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
- بازی با آینه و صحبت کردن در مقابل آن
- ریتم گرفتن و ترانه خواندن
- آموزش دادن شکل‌ها و رنگ‌ها به کودک
- خواندن کتاب با کودک
- ترکیب کلمات با یکدیگر
تمرینات گفتار درمانی در خانه برای بزرگسالان
برای افراد بزرگسال با توجه به اختلال گفتاری تمرین‌های مختلفی وجود دارد که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تمرینات زبان همچون بیرون آوردن و داخل بردن زبان و حرکت دادن زبان به چپ و راست
- تکرار ترکیبات حروف بی‌صدا و صدادار
- ساختن جملات
- پردازش آواها و صداها
- بازی‌های کلامی
تمرین‌های گفتار درمانی که در منزل برای کودکان و بزرگسالان در نظر گرفته می‌شود با توجه به وضعیت فرد و اختلالات گفتاری او توسط گفتار درمانگر انتخاب می‌شوند تا به عنوان مکمل جلسات گفتار درمانی بتوانند به درمان اختلالات گفتاری کمک کنند.
تاثیر تمرینات گفتار درمانی چیست؟
همواره برای کسانی که دچار اختلالات گفتاری هستند گفتار درمانی توصیه می‌شود؛ اما اینکه چرا تمرینات گفتار درمانی این چنین اهمیت دارند و چه تأثیراتی را می‌توانند بر روی گفتار فرد ایجاد کنند موارد زیر هستند:
بهبود تلفظ و وضوح گفتار
یکی از تأثیرات گفتار درمانی این است که مشکلات تلفظی برخی از صداها را در کودکان و بزرگسالان برطرف می‌کند تا گفتار آنها برای دیگران واضح‌تر و قابل فهم‌تر باشد.
تقویت مهارت‌های ارتباطی
تمرینات گفتار درمانی به کودک و فرد بزرگسال کمک می‌کند تا بهتر بتواند به برقراری ارتباط با دیگران و شرکت در مکالمات بپردازد. با این کار مهارت‌های تعاملی و اجتماعی کودک بهبود پیدا می‌کند و او می‌تواند در محیط‌های اجتماعی روابط دوستانه بهتری را شکل دهد.
افزایش دایره لغات و توانایی بیان مفاهیم
از دیگر تأثیرات تمرینات گفتار درمانی این است که به افزایش دایره لغات کودک کمک می‌کند و باعث می‌شود او بتواند به شکل بهتر و دقیق‌تری به بیان افکار، احساسات و نیازهای خود بپردازد.
تقویت مهارت‌های شنیداری و درک زبان
تمرینات گفتار درمانی کمک می‌کند تا کودکانی که در فهم دستورات و مکالمات مشکل دارند با تقویت مهارت‌های شنیداری و درک بهتر زبان دستورات را بهتر متوجه شوند و پاسخ‌های مناسب‌تری بدهند. این نکته به خصوص در محیط‌های آموزشی کودکان بسیار اهمیت دارد.
بهبود روانی گفتار (رفع لکنت)
یکی از تأثیرات تمرینات گفتار درمانی بهبود مشکل لکنت در کودکان و بزرگسالان است. با کمک تمرینات گفتار درمانی بسیاری از افراد مبتلا به لکنت بهبودی قابل توجهی را تجربه می‌کنند و این مسئله می‌تواند باعث افزایش اعتماد به نفس در افراد شود.
تقویت عضلات دهان، زبان و لب‌ها
تمرینات گفتار درمانی می‌تواند باعث تقویت عضلات دهان، زبان و لب‌ها شود و به این ترتیب به بهبود کنترل گفتار و تلفظ صحیح کلمات کمک کند.
بهبود مهارت‌های خواندن و نوشتن
بسیاری از کودکانی که دارای مشکلات زبانی هستند در یادگیری خواندن و نوشتن نیز مشکل دارند. تمرینات گفتار درمانی کمک می‌کند تا کودکان بتوانند مهارت‌های خواندن و نوشتن خود را بهبود بخشند.
کلام پایانی
تمرینات گفتار درمانی به مجموعه‌ای از تکنیک‌ها و روش‌هایی گفته می‌شود که گفتار درمانگران از آنها استفاده می‌کنند تا اختلالات گفتاری بهبود یابد. این تمرینات با توجه به کودکان و بزرگسالان تفاوت‌هایی را با یکدیگر دارند و با توجه به مشکلی که کودک و یا بزرگسال در گفتار خود دارد انتخاب می‌شوند. از برخی از تمرینات گفتار درمانی در این مقاله نام برده شد که افراد می‌توانند آنها را در روند درمان کودک و یا خودشان در نظر داشته باشند.
منابع:
