اختلال گفتار یکی از مشکلاتی است که ممکن است بسیاری از افراد با آن درگیر باشند. فرد دچار اختلال گفتار دچار مشکل در تولید اصواتی است که کلمات را ایجاد می‌کنند. اختلال گفتار می‌تواند با تأثیراتی که بر روی گفتار فرد می‌گذارد مشکلات بسیاری را برای عزت‌نفس به وجود آورد و به همین دلیل نیازمند درمان جدی است. در این مقاله به شکل کامل به انواع اختلالات گفتاری خواهیم پرداخت تا افراد بتوانند با شناسایی آنها هرچه سریع‌تر جهت درمان اقدام کنند.
آشنایی با انواع اختلالات گفتاری
اختلال گفتار به اختلال در بیان صداها جهت تولید کلمات گفته می‌شود. آشنایی با انواع اختلالات گفتاری بسیار اهمیت دارد تا افراد بتوانند با شناسایی این اختلال‌ها اقدامات مناسب‌تری را جهت درمان در نظر بگیرند. اختلالات گفتاری به صورت کلی به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
- اختلال تلفظ/ Articulation: کودک مبتلا به این اختلال صداهای گفتاری را به شیوه غیرمعمول تولید می‌کند و در واقع در حین صحبت کردن مبادرت به حذف صداها یا جابه‌جا گفتن آنها می‌کند.
- اختلال روانی گفتار: فرد مبتلا به این اختلال در جریان گفتار خود دچار مشکلاتی است. این فرد ممکن است با ریتم و سرعت غیرمعمول صحبت کند یا در گفتار خود تکرار صداها، هجاها، کلمات یا عبارات را بسیار داشته باشد.
- اختلالات صوتی: اختلالات صوتی به تولید غیرطبیعی یا عدم کیفیت صوت، تن صدا، حجم صدا و طنین صدا با توجه به سن و جنس فرد گفته می‌شود.
در کنار دسته‌بندی اختلال گفتاری، در ادامه به معرفی انواع اختلال گفتاری که بسیار شایع هستند خواهیم پرداخت:
آپراکسی گفتار در کودکان
برای اینکه یک کودک بتواند صحبت کند باید پیام‌هایی از مغز به ماهیچه‌های اطراف دهان و گلو ارسال شود تا آنها بتوانند حرکت کنند. در کودک مبتلا به آپراکسی گفتار پیام‌ها به درستی به ماهیچه‌ها نمی‌رسند. به گفته انجمن گفتار و زبان آمریکا (ASHA)، ماهیچه‌های کودک مبتلا به آپراکسی ضعیف نیستند؛ اما او نمی‌تواند دهان یا زبان خود را به شکل صحیحی برای تولید صداهای لازم حرکت دهد. شدت این بیماری در کودکان متفاوت است و در موارد شدید، کودک ممکن است توانایی گفتار چندانی نداشته باشد. این مشکل، یک مشکل طبیعی نیست و کودک به تنهایی قادر به عبور از آن نیست. گفتار درمانی برای بهبود مشکل آپراکسی در کودکان بسیار اهمیت دارد تا به بهبود گفتار کودک کمک کند.
آپراکسی گفتار در بزرگسالان
آپراکسی گفتار در بزرگسالان که به آن آپراکسی گفتار اکتسابی، آپراکسی کلامی یا دیس‌پراکسی نیز گفته می‌شود، معمولاً در اثر آسیب به مغز بر اثر سکته مغزی، کمبود اکسیژن و... به وجود می‌آید.
آپراکسی اکتسابی در بزرگسالان می‌تواند به روش‌های مختلف بر گفتار آنها تأثیر بگذارد. ممکن است فرد صدایی جدید ایجاد کند، صداهایی را حذف کند یا کلمات را به شیوه نادرستی ادا کند. همچنین ممکن است فرد نتواند به طور مداوم صداها را به درستی تولید کند. افراد مبتلا به این وضعیت ممکن است در کنترل دهان، لب‌ها و زبان خود برای تولید صداهای صحیح مشکل داشته باشند و مجبور باشند آهسته صحبت کنند. در موارد شدید، ممکن است فرد توانایی صحبت کردن را به‌کلی از دست بدهد.
دیس‌آرتریا
دیس‌آرتریا ناشی از ضعف عضلانی به دلیل آسیب مغزی است. این بیماری بر اثر آسیب عضلانی یا آسیب عصبی به عضلات درگیر در فرایند تکلم همچون لب‌ها، زبان، تارهای صوتی و دیافراگم ایجاد می‌شود. در کودکان این مشکل می‌تواند در طول رشد جنین در رحم یا پس از تولد و در شرایطی همچون دیستروفی عضلانی و فلج مغزی به وجود آید و یا در بزرگسالان به دلیل مشکلاتی همچون سکته مغزی، تومورها و ام اس رخ دهد.
دیس آرتری به دو نوع زیر تقسیم می‌شود:
- دیس آرتری مرکزی: این وضعیت به دلیل آسیب مغزی رخ می‌دهد و بیماری‌های عصبی عضلانی همچون هانتینگتون، فلج مغزی، پارکینسون، دیستروفی عضلانی و... می‌توانند عامل آن باشند. همچنین بیماری‌هایی که به مغز آسیب می‌رسانند مانند سکته مغزی، تومور مغزی و زوال عقل می‌توانند باعث این مشکل شوند.
- دیس آرتری محیطی: این وضعیت بر اثر آسیب به اندام‌های درگیر در گفتار به وجود می‌آید. مشکلات ساختاری مادرزادی، ضربه به دهان یا صورت، جراحی بر روی زبان، سر، دهان، گردن یا جعبه صدا می‌تواند عامل این نوع دیس آرتری باشد.
شدت وضعیت دیس آرتری می‌تواند متفاوت باشد و ممکن است با سایر مشکلات مانند آپراکسی گفتار همراه شود. افراد مبتلا به دیس‌آرتریا ممکن است کلمات را با لکنت ادا کنند، خیلی آهسته یا خیلی سریع صحبت کنند، صدایشان آرام باشد، گفتارشان شبیه به صدای ربات شود و توانایی حرکت مناسب دهان یا زبان خود را نداشته باشند. همچنین ممکن است صدای این افراد نسبت به قبل از آسیب مغزی متفاوت به نظر برسد.
اختلالات عملکردی اوروفیشال (OMD)/ Orofacial Myofunctional Disorders
افراد در هر سنی ممکن است به اختلال عملکردی اوروفیشال (OMD) مبتلا شوند. این اختلال می‌تواند در رشد استخوان‌ها و ماهیچه‌های صورت و دهان تأثیر بگذارد و بر توانایی فرد در تنفس، بلع، غذا خوردن و صحبت کردن اثر منفی داشته باشد. عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد این اختلال شوند و مانع از قرارگیری زبان در محل درست یا بسته نگه داشتن لب‌ها در حالت استراحت شوند. یکی از انواع این اختلالات «پیش‌رانی زبان» است که بیشتر در کودکان دیده می‌شود و به بیرون راندن زبان در هنگام صحبت کردن، نوشیدن یا غذا خوردن گفته می‌شود.
اختلال آوایی
اختلال آوایی به مشکل در تولید صداها و تلفظ کلمات گفته می‌شود. افرادی که به این اختلال دچار هستند در تلفظ صداها دشواری دارند به شکلی که توان تولید صحیح برخی از صداها را ندارند یا آنها را تحریف شده تلفظ می‌کنند. این تغییرات در بیان فرد می‌تواند به قدری شدید باشد که درک گفتار فرد را برای دیگران بسیار سخت سازد. این اختلال می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان دیده شود. بزرگسالان مبتلا به این عارضه از کودکی این اختلال را به همراه داشته‌اند و یا پس از آسیب مغزی دچار این اختلال شده‌اند.
لکنت
یکی از اختلالات گفتار بسیار شایع لکنت زبان است. فرد دچار لکنت ممکن است کلمات یا صداها را تکرار کند، صداها را کشیده بیان کند یا در گفتن برخی کلمات دچار مشکل شود. این مشکلات به ترتیب به نام تکرار، کشیدگی و وقفه شناخته می‌شوند. همه افراد ممکن است گهگاه لکنت داشته باشند؛ اما لکنت زمانی به عنوان اختلال گفتاری شناخته می‌شود که توانایی فرد را برای برقراری ارتباط با دیگران مختل کند و با احساسات منفی نسبت به صحبت کردن همراه باشد.
علت مشخصی برای لکنت وجود ندارد؛ اما در بسیاری از موارد سابقه خانوادگی می‌تواند احتمال ابتلای کودکان به لکنت را بالا ببرد. بیشتر کودکان بین سنین ۲ تا ۶ سالگی دچار لکنت می‌شوند، اگر لکنت بیش از ۶ ماه ادامه یابد باید حتماً کودک توسط گفتار درمانگر بررسی شده و جلسات گفتار درمانی برای لکنت زبان لحاظ شود.
اختلالات صوتی
اختلالات صوتی به مجموعه عواملی گفته می‌شود که می‌توانند بر روی صدای فرد تأثیر بگذارند و باعث اختلال در توانایی فرد برای صحبت کردن شوند. از جمله مشکلاتی که می‌توانند باعث اختلالات صوتی شوند موارد زیر هستند:
- سرفه مزمن
- ندول‌ها و پولیپ‌های تار صوتی
- فلج تارهای صوتی
- حرکت پارادوکسیکال تارهای صوتی (PVFM)
- دیس‌فونی اسپاسمودیک/ Spasmodic dysphonia
آفازیا
آفازی، یک اختلال زبانی است که به دلیل آسیب به سمت چپ مغز ایجاد می‌شود. افراد مبتلا به آفازی ممکن است در درک دیگران، صحبت کردن، خواندن یا نوشتن مشکل داشته باشند. به‌عنوان‌مثال ممکن است فرد مبتلا به آفازی صحبت دیگران را بشنود و درک کند؛ اما در پاسخگویی با صداهای درست مشکل داشته باشد. این اختلال می‌تواند باعث شود فرد کلمه درست را به خاطر نیاورد، کلمه نادرستی بگوید، کلمات جدیدی بسازد، در صحبت کردن با جملات کامل مشکل داشته باشد یا نتواند جملاتی منسجم را بیان کند. برای درمان آفازی از روش گفتار درمانی برای آفازی یا زبان پریشی استفاده می‌شود.
لکنت انتخابی
لکنت انتخابی یک اختلال زبانی در کودکان است که اغلب با خجالت شدید، ترس، تجربه‌های تروماتیک، تمایل به تنهایی یا اختلال اضطراب همراه است. کودک مبتلا به این اختلال ممکن است در موقعیت‌های خاص مانند محیط عمومی یا مدرسه از صحبت کردن خودداری کند.
تأخیر در گفتار کودکان
کودکی که در توسعه مهارت‌های زبانی و گفتاری خود تأخیر قابل توجهی دارد، ممکن است دچار اختلال زبانی باشد. تأخیر در گفتار به نام «آلالیا» نیز شناخته می‌شود. برخی از کودکان مبتلا به این اختلال در درک زبان مشکل دارند، به‌طوری‌که در پیروی از دستورات، درک حرکات و پاسخ دادن به سؤالات دچار مشکل می‌شوند. برخی دیگر در بیان مشکل دارند و در پرسیدن سؤالات، نام‌گذاری اشیا یا ترکیب کلمات برای ساخت جملات دچار چالش می‌شوند. بعضی از کودکان با هر دو جنبه زبان، یعنی دریافت و بیان دچار مشکل هستند.
علت اتفاق افتادن اختلالات گفتاری
هنوز دلیل تمامی اختلالات گفتاری به طور قطع تعیین نشده و بسیاری از اختلالات به دلایل مختلفی رخ می‌دهند؛ به طور معمول ۴ علت زیر را دلیل اختلالات گفتاری می‌دانند:
- آسیب مغزی: برخی اختلالات گفتاری و دیگر اختلالات ارتباطی ناشی از مشکلات مادرزادی هستند. همچنین کودکان یا بزرگسالان دچار آسیب مغزی تروماتیک ممکن است دچار آسیب به بخشی از مغز شوند که بر گفتار تأثیر می‌گذارد. بیماری‌ها و شرایطی مانند سکته مغزی، زوال عقل، بیماری پارکینسون، ALS، بیماری هانتینگتون، ام اس، فلج مغزی، دیستروفی عضلانی، سرطان و تومورهای مغزی خوش‌خیم نیز می‌توانند بر گفتار تأثیر بگذارند.
- اختلالات سیستم عصبی: این اختلال بر سیستم عصبی فرد تأثیر می‌گذارد و می‌تواند بر ماهیچه‌های دهان، فک، لب‌ها یا زبان یا تارهای صوتی (حلق صوتی) اثرگذار باشد و مشکلاتی را برای آنها ایجاد کند.
- آسیب عصبی: آسیب به اعصاب در حلق می‌تواند بر تارهای صوتی تأثیر بگذارد و باعث اختلالات صوتی شود که نوعی از اختلالات گفتاری هستند.
- استرس: در برخی موارد پزشکان معتقدند که استرس می‌تواند برخی از اختلالات گفتاری را تحریک کند.
علائم اختلالات گفتاری
علائم اختلالات گفتاری با توجه به نوع اختلال و شدت آن بسیار متفاوت است. همچنین ممکن است برخی از افراد به چند اختلال گفتاری مبتلا باشند و علائم مختلفی را تجربه کنند. به طور معمول علائم زیر به عنوان عمده علائم اختلالات گفتاری شناخته می‌شوند:
- صحبت کردن آرام و کند
- اختلال در تلفظ صحیح کلمات
- تکرار یا طولانی شدن صداها
- صحبت کردن با صدای خشن یا ناخوشایند
- اضافه کردن اصوات یا سیلاب‌ها به کلمات
- تلاش برای گفتن کلمه یا صدای صحیح
- مشکل در تلفظ صحیح کلمات
- تنظیم مجدد سیلاب‌ها
تشخیص اختلالات گفتاری چگونه انجام می‌شود؟
برای تشخیص اختلالات گفتاری باید به آسیب‌شناس گفتار - زبان (SLP) یا همان گفتار درمانگر در کلینیک گفتار درمانی مراجعه کرد. گفتار درمانگر در ابتدا نوع اختلال گفتاری فرد را ارزیابی می‌کند و برای تشخیص دقیق سایر اختلالات گفتار و زبان، شرایط پزشکی فرد را مورد بررسی قرار می‌دهد. در هنگام تشخیص بررسی حرکات لب، فک و زبان و همچنین عملکرد ماهیچه‌های دهان و گلو بررسی می‌شود. جدای موارد نام برده از دیگر روش‌های دیگر ارزیابی اختلالات گفتاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آزمون غربالگری تولیدی دنور (Denver) جهت ارزیابی وضوح تلفظ فرد
- پروفایل غربالگری صوت - نوا (Prosody-voice) برای بررسی جنبه‌های مختلف گفتار فرد همچون نحوه جمله‌بندی، زیروبمی صدا و...
- کتابچه راهنمای ارزیابی پویا مهارت‌های گفتار حرکتی (DEMSS)
درمان اختلالات گفتاری چگونه انجام می‌شود؟
روند درمان اختلالات گفتاری می‌تواند به دو شکل زیر دنبال شود:
- تمرینات گفتار درمانی متمرکز بر آشنایی با کلمات یا اصوات
- تمرینات بدنی متمرکز بر تقویت عضلات تولید کننده صداهای گفتاری
با اینکه بسیاری از اختلالات گفتاری درمان قطعی ندارند؛ اما با تمرین‌های گفتار درمانی بسیاری از کودکان و بزرگسالان می‌توانند گفتار خود را بهبود بخشند یا به روش‌های ارتباطی جایگزین عادت کنند.
تمرینات گفتار درمانی نقش مهمی در تولید درست صدا، اصلاح حرکت زبان و دهان و... دارد و می‌تواند به بهبود اختلالات گفتار کمک شایانی کند. بسته به نوع اختلال گفتاری، ممکن است نیاز به مراقبت‌های پزشکی یا بهداشت روانی دیگر نیز باشد.
گفتاردرمانی برای اختلالات گفتاری
گفتاردرمانی به افرادی که در صحبت کردن مشکل دارند کمک می‌کند. این روش درمانی، با استفاده از تمرین‌ها و بازی‌های خاص، به بهبود تلفظ کلمات، روان‌خوانی و درک مطلب کمک می‌کند. گفتاردرمانگران، با صبر و حوصله، به افراد آموزش می‌دهند تا بتوانند به راحتی و با اعتماد به نفس با دیگران صحبت کنند.
کلام پایانی
اختلال گفتار می‌تواند کودکان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار دهد و باعث مشکلات بسیاری در ارتباطات، تحصیلات و حرفه فرد شود. آشنایی با انواع اختلالات گفتاری کمک می‌کند تا افراد بتوانند با شناسایی این اختلالات هرچه سریع‌تر جهت درمان اقدام کنند تا این مشکلات نتوانند اختلالی را در روند زندگی فرد به وجود آورند. گفتار درمانی به عنوان روشی مؤثر برای انواع اختلالات گفتار شمرده می‌شود و می‌تواند به بهبود این اختلال‌ها کمک کند. برای بهره بردن از خدمات گفتار درمانی باید به مراکز گفتار درمانی مراجعه کرد تا از خدمات تخصصی جهت رفع مشکلات گفتار استفاده نمود.
منبع:
