گفتار درمانی یک برنامه درمانی به شمار می‌رود که در آن متخصص گفتار درمانگر به درمان مشکلات گفتاری و یا زبان کمک می‌کند. این روش درمان هم در مورد کودکان و هم در مورد بزرگسالانی کاربرد دارد که به دلایل مختلف دچار مشکلات زبانی و گفتاری هستند. گفتار درمانی به شکل‌های مختلفی انجام می‌شود و آشنایی با انواع آن می‌تواند به افراد کمک کند تا دید بهتری در مورد این روش درمانی داشته باشند. در این مقاله به شکل کامل به انواع گفتار درمانی خواهیم پرداخت.
گفتار درمانی چیست؟
گفتار درمانی شاخه‌ای از توان‌بخشی به شمار می‌رود که در آن به درمان مشکلات تکلم که به شکل مادرزادی یا به شکل ناگهانی ایجاد شده‌اند می‌پردازد. جامعه هدف آسیب‌شناسی گفتار و زبان شامل سنین متفاوت است و به همین دلیل آسیب‌شناسی گفتار و زبان به دو نوع گفتار درمانی کودکان و بزرگسالان تقسیم می‌شود. در گفتار درمانی اختلالات مختلفی همچون اختلال گفتاری، اختلال زبانی، اختلالات صدا و اختلالات روانی گفتار تحت درمان قرار می‌گیرند.
چند نوع گفتار درمانی داریم؟
همان‌طور که گفته شد گفتار درمانی شکل‌های مختلفی دارد که از جمله مهم‌ترین انواع آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گفتار درمانی زبان
کودکان و بزرگسالان با زبان مادری خود با افراد دیگر ارتباط برقرار می‌کنند. برای برقراری ارتباط شفاهی فرد باید در یک ارتباط کلامی منظور طرف مقابل خود را درک کند و از طرفی بتواند منظور خود را بیان کند. افرادی که در ایجاد ارتباط کلامی دچار مشکل هستند با استفاده از گفتار درمانی زبان یا زبان درمانی می‌توانند به درمان این اختلال در خود کمک کنند.
در این گفتار درمانی، گفتار درمانگر با بهبود مهارت‌های شنیداری، مهارت‌های دستور زبان، مهارت‌های واژگانی، مهارت‌های زبان اجتماعی و مهارت‌های خواندن، بر روی توانایی فرد برای درک و استفاده از زبان کار می‌کند.
گفتار درمانی تلفظ
بسیاری از افراد در تلفظ صداهای مختلف دچار مشکل هستند. برای برطرف کردن این مشکل نیاز به گفتار درمانی حروف است. در این نوع از گفتار درمانی، درمانگر از تکنیک‌ها و رویکردهای متعددی استفاده می‌کند تا تمرکز بر روی تولید صداها و عضلات مورد استفاده جهت تولید آنها باشد و اختلال تلفظ برطرف شود.
گفتار درمانی اختلالات روان بودن گفتار
بسیاری از افراد نمی‌توانند به روانی صحبت کنند و برای رفع این مشکل از گفتار درمانی استفاده می‌شود. گفتار درمانگر کمک می‌کند تا افراد در هنگام صحبت کردن، سرعت، تداوم یا روان بودن گفتار را به درستی رعایت کنند. به طور معمول افرادی که دارای لکنت زبان هستند با استفاده از این گفتار درمانی تحت مداوا قرار می‌گیرند.
گفتار درمانی در جهت برطرف کردن مشکلات شنوایی
از آنجایی که شنوایی ناقص می‌تواند باعث عدم درک گفتار و ایجاد ارتباط درست شود برای افرادی که در زمینه شنوایی دچار مشکل هستند از این روش گفتار درمانی استفاده می‌شود. در این روش به کودکان کم شنوا کمک می‌شود تا صداها و گفتار را بهتر درک کنند.
گفتار درمانی اختلالات صدا (وویس)
از این گفتار درمانی زمانی که افراد دچار مشکلاتی در حنجره و تارهای صوتی خود باشند استفاده می‌شود. در واقع این گفتار درمانی به افراد کمک می‌کند تا قادر باشند به شکل زیر و بم صدای خود را تغییر دهند و بتوانند لحن و آرام و بلند صحبت کردن خود را کنترل کنند.
گفتار درمانی جهت اختلالات بلع
از این گفتار درمانی برای کودکانی که در جویدن و بلع درست غذا و مایعات دچار مشکل هستند استفاده می‌کنند. افرادی که در توانایی مکیدن، جویدن و بلعیدن دچار مشکل هستند به اصطلاح به دیسفاژیا مبتلایند که این مسئله می‌تواند مشکلات بسیاری را برای آنها به وجود آورد و به همین دلیل نیاز به کمک دارند.
گفتار درمانی در جهت رفع اختلالات ارتباطی_اجتماعی
یکی از مشکلاتی که کودکان ممکن است با آن درگیر باشند نحوه ایجاد ارتباط و تعامل با دیگر افراد است. در واقع افراد باید بدانند که نحوه تعامل کردن با یک فرد دانشگاهی با یک دوست صمیمی در یک مهمانی خودمانی تفاوت دارد. همچنین باید دانست چه زمان‌هایی باید صحبت کرد و چه زمان‌هایی باید شنونده بود. نحوه شروع و اتمام مکالمه نیز از جمله مهارت‌هایی است که افراد باید به آن توجه داشته باشند. کودکانی که در این زمینه دچار مشکل هستند نیاز به گفتار درمانی اختلالات ارتباطی-اجتماعی دارند تا به این ترتیب این مهارت‌ها را فراگیرند.
گفتار درمانی برای چه اختلالاتی کاربرد دارد؟
شاید برای بسیاری از افراد سؤال باشد که گفتار درمانی برای چه اختلالاتی کاربرد دارد و چه زمانی باید روند گفتار درمانی را آغاز کرد.
هر فردی که در برقراری ارتباط، صحبت کردن یا بلع غذا دچار مشکل است باید توسط یک گفتار درمانگر تحت مداوا قرار گیرد. از جمله اختلالاتی که نیاز به درمان با گفتار درمانی دارند موارد زیر هستند:
دیزآرتری/ Dysarthria
این بیماری زمانی رخ می‌دهد که آسیب به مغز باعث ضعف عضلانی در صورت، لب‌ها، زبان، گلو یا قفسه سینه فرد شود. ضعف عضلانی در این قسمت‌های بدن می‌تواند صحبت کردن را بسیار دشوار کند.
آپراکسی/ Apraxia
آپراکسی یک اصطلاح کلی است که به آسیب مغزی اطلاق می‌شود. بر اثر این عارضه مهارت‌های حرکتی فرد مختل می‌شود و در اثر آن هر قسمتی از بدن می‌تواند تحت تأثیر قرار گیرد. آپراکسی گفتار یا آپراکسی کلامی باعث می‌شود تا کودک در به زبان آوردن آنچه که در ذهن دارد ناتوان باشد. این ناتوانی به دلیل عدم هماهنگی در فعالیت عضلات تولید صدا و واژگان رخ می‌دهد.
لکنت زبان
یکی از اختلالات گفتاری بسیار مهم لکنت زبان است که باعث قطع جریان گفتار می‌شود. لکنت زبان انواع مختلفی دارد و علائم آن با توجه به شرایط همچون وجود استرس، هیجان یا ناامیدی می‌تواند تشدید شود.
آفازیا/ Aphasia
آفازیا یکی از عارضه‌هایی است که می‌تواند به بخش‌هایی از مغز که مسئول پردازش زبان هستند آسیب برساند. این اختلال زبانی می‌تواند بر روی گفتار فرد تأثیر بگذارد و در توانایی درک، خواندن و نوشتن فرد اختلال ایجاد کند. فرد مبتلا به آفازی در ایجاد جملات منسجم و یا در بیان کلمات یا عبارت‌های مناسب دچار مشکل می‌شود.
اختلالات مایوفانکشنال دهانی (OMD)
موقعیت غیرطبیعی لب، فک، زبان، مکیدن طولانی شست، ناهنجاری‌ها و مشکلات گفتاری اغلب علل OMD هستند. این اختلالات می‌توانند در هر سنی رخ دهند و مشکلات بسیاری را برای فرد به وجود آورند. فرد مبتلا به این اختلالات دارای مشکلات زیر است:
- مشکل در تنفس، بلع، غذا خوردن و صحبت کردن
- باز ماندن دهان به شکل متداوم
- ضعف رشد استخوان‌ها و ماهیچه‌های صورت
تأخیر در گفتار
بسیاری از کودکان دچار مشکل تأخیر در گفتار هستند. افراد مبتلا به این اختلال از آنچه که می‌خواهند آگاه هستند اما نمی‌توانند افکار خود را از طریق کلمات منتقل کنند و برای رفع این مشکل باید حتماً از گفتار درمانی استفاده شود.
علاوه بر موارد گفته شده افراد دچار مشکلات زیر می‌توانند از فواید گفتار درمانی استفاده کنند:
- افراد دارای مشکلات شنوایی
- افراد اوتیستیک یا مبتلا به اوتیسم
- افراد دارای شکاف کام و لب
- افراد دارای سرطان حنجره یا سرطان زبان یا سرطان گردن
- بیماران MS
- بیماران پارکینسون
- افراد دچار مشکل در حیطه گفتار، زبان و بلع پس از صدمات مغزی (مانند سکته مغزی، تومور مغزی، ضربه‌مغزی، دمانس و…)
چرا گفتار درمانی اهمیت دارد؟
بسیار مهم است تا کودک یا بزرگسالانی که دچار مشکل در گفتار خود هستند هرچه سریع‌تر روند گفتار درمانی را آغاز کنند. اینکه چرا گفتار درمانی این چنین اهمیت دارد به مزایای این روش درمانی باز می‌گردد که به شرح زیر هستند:
- کمک به توانایی فرد در تولید گفتار واضح‌تر
- بهبود روابط فرد با دیگران
- افزایش کیفیت صدا
- عملکرد بهتر بلع
- بهبود مهارت گوش دادن
- بهبود توانایی درک و بیان احساسات و تفکر
- بهبود کیفیت زندگی
- عزت نفس بالاتر
همه موارد فوق باعث می‌شوند تا گفتار درمانی از اهمیت بالایی برخوردار باشد و با افزایش مهارت‌های گفتاری فرد، به بهبود کیفیت زندگی کمک شود و فرد بتواند یک زندگی سالم‌تر را تجربه کند.
کلام پایانی
آشنایی با انواع گفتار درمانی برای افرادی که می‌خواهند از این روش درمانی برای خود و یا کودکشان استفاده کنند بسیار اهمیت دارد. این آشنایی کمک می‌کند تا افراد با دید بازتری روند درمان را پیگیری کرده و ادامه دهند. گفتار درمانی انواع مختلفی دارد که با توجه به وضعیت اختلال گفتاری فرد توسط گفتار درمانگر انتخاب می‌شود و می‌تواند نقش مهمی در بهبود توانایی فرد در گفتار خود داشته باشد.
منابع:
